Dzieje najstarsze

Gołuchów – wieś kościelna nad Trzemną. Między 1245 a 1253r., wg objaśnień Kodeksu Wielkopolskiego, Gołuchów miał należeć do klasztoru ołobockiego.  W roku 1403 Wojciech Jastrzębiec, biskup poznański, ustanawiając mansjonarzy przy kościele poznańskim, przekazał im m. in. dziesięcinę z Gołuchowa.

Kościół parafialny założyli i uposażyli Toporczykowie w XIII wieku. W roku 1412  proboszczem był Maciej, około roku 1520 komendarzem proboszcz z Kucharek Maciej Kucharski. Arcybiskup wizytujący wieś w r. 1521 zastał tu kościół drewniany, od starości podupadły a obok niego nowy, również drewniany, wystawiony kosztem ówczesnych dziedziców – Rafała Leszczyńskiego – biskupa przemyskiego i brata jego Jana. Tytuł kościoła nie jest podany, dziś Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Za czasów arcybiskupa Łaskiego (1456 – 1531) uposażenie składało się z 3 łanów roli, z dziesięciny folwarcznej z Gołuchowa, z daniny zbożowej z Gołuchowa i Pojedlnicy, oraz z dziesięciny mącznej z młyna w Żernikach. W r. 1581  Rafał Leszczyński (pochowany w podziemiach kościoła w Gołuchowie), kasztelan śremski, oddał kościół braciom czeskim, swoim współwyznawcom. W ich to rękach świątynia pozostawała do 1601 r. Odebrał im ją syn Rafała, Wacław Leszczyński, kanclerz koronny, generał wielkopolski, któremu się  Gołuchów w dziale dostał. Przeszedłszy na łono Kościoła rzymskokatolickiego wybudował w roku 1612 w miejsce starego, nowy kościół z cegły palonej z wieżą (bud. Antonius Lamsit, rok i herb Wieniawa umieszczono na sklepieniu w prezbiterium) i ustanowił przy nim Kolegium Mansyonarzy (za panowania Zygmunta III Wazy). Konsekrował go w 1623 roku biskup sufragan gnieźnieński AndrzejWilczyński, a arcybiskup Piotr Gębicki tegoż roku wydał nową erekcję kościoła. Parafia gołuchowska, która na początku XVI wieku miała tylko dwie wsie, powiększyła się przez przydzielenie parafii kajewskiej.

Parafianie otoczeni byli troska duszpasterską. Odbywały się pielgrzymki, powstawały stowarzyszenia. Stan ten trwał do II Wojny Światowej.

Kozierowski, St. : Szematyzm historyczny ustrojów parafjalnych dzisiejszej archidiecezji Gnieznienskiej. Poznan, 1934. 256 s.

Kościół ten przetrwał do 1941 roku.

Oprócz kościoła parafialnego na terenie parku, nakładem Teresy Słuszkowej, kasztelanowej wileńskiej, ówczesnej dziedziczki Gołuchowa, wybudowano około 1690r. kaplicę zamkową św. Jana Chrzciciela. W niej znajdował się obraz Jana Chrzciciela, stał krucyfiks i dwa drewniane lichtarze. Nie zachowała się ona jednak do naszych czasów. Obecnie na wzgórzu obok oficyny w tym samym miejscu stoi mauzoleum hr. Izabeli Działyńskiej z miejscami dla rodziny Czartoryskich, którzy stali się właścicielami Gołuchowa (1899 – 1939).

Dzieje kaplicy opisano w: Róża Kąsinowska, Gołuchów. Rezydencja magnacka w świetle źródeł, Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, 2006 (tam także można tę pracę nabyć!)